Hoe voer je een cultuursensitief gesprek?

Ramzi Oulad Lmaroudia is geestelijk verzorger bij GGzE Eindhoven. Hij biedt bijstand aan een brede groep mensen. Hij vertelt waar je op moet letten als je onderwerpen bespreekt waar vanuit verschillende achtergronden anders naar gekeken wordt, zoals orgaandonatie. 

‘Maar liefst 1 op de 3 Nederlanders heeft een migratieachtergrond. En daarvan is ongeveer tweederde niet-westers,’ zegt Ramzi Oulad Lmaroudia. ‘Logisch dus dat dit wat vraagt van gespreksvoering in de medische praktijk. Zeker als het gaat over iets gevoeligs als levenseinde en orgaandonatie. Mensen uit andere culturen denken hier vaak anders over dan mensen met een Nederlandse achtergrond.’

Aandacht voor specifieke behoeftes

‘In mijn rol als geestelijk verzorger sta ik mensen bij wanneer het ‘gewone’ wordt doorbroken. Denk daarbij aan ziekte, verlies en sterfte. Dan hebben patiënten, naasten of nabestaanden een luisterend nodig. Gelovige mensen hebben soms speciale behoeftes. Zo nodig en naar wens kan de geestelijk verzorger bij hen rituelen uitvoeren, variërend van voorlezen uit de Koran - of een ander religieus boek - tot bidden voor zieke personen. Maar ook Roma, kampbewoners en mensen van het Nederlandse platteland zijn groepen met een specifieke achtergrond en cultuur. Voor al deze mensen is er landelijk meer aandacht nodig voor cultuursensitieve zorg en gespreksvoering.’

Openstaan en nieuwsgierig zijn

Vanwege zijn moslimachtergrond, is de islam Ramzi’s aandachtsgebied. ‘Maar ik ben er voor iedereen’, benadrukt hij. ‘Of iemand nou rooms-katholiek, boeddhist of moslim is, dat maakt voor mij niet uit. Cultuursensitief betekent dat je de levensbeschouwing en achtergrond van je gesprekspartner of de overledene meeneemt en respecteert. Ze bepalen iemands normen en waarden. Aandacht daarvoor is essentieel, omdat daar gezondheidsbeslissingen en gedrag uit voortvloeien. Bij het voeren van een goed gesprek zijn twee eigenschappen naar mijn idee van essentieel belang: je moet openstaan voor een ander en nieuwsgierig zijn.'

Bezeten door geesten

'Een voorbeeld is schizofrenie. Sommige mensen uit het Caribisch gebied of met een islamitische achtergrond zien dit niet als ziekte. Zij denken dat iemand bezeten is door geesten. Daar moet je dus heel anders mee praten als je een ‘behandeling’ wil bespreken. Met respect, en kennis van hun cultuur. Als je je als behandelaar of (geestelijk) verzorger daarin verdiept, dan begrijp je waaróm een patiënt of naaste iets zegt of beslist.’

Let op de context

Je hebt zogenaamde laag- en hoogcontextculturen. Die bepalen mede je communicatiestijl. Ramzi legt uit: ‘De Nederlandse cultuur is een voorbeeld van laagcontextcultuur. De communicatie is direct, expliciet, recht voor z’n raap. En: afspraak is afspraak. De woorden zelf vertellen de boodschap. Bij hoogcontextculturen, zoals in Zuid-Europa en niet-westerse landen, is juist de context bepalend. Religieuze achtergrond, toon, emotie en de gemeenschap spelen mee. Zo wordt in een hoogcontextcultuur een zieke oudere verzorgd door de familie. In Nederland is het gangbaar om iemand in een verzorgingshuis te plaatsen. Dat soort culturele verschillen werkt direct door in gesprekken.

Woordkeuze bij stoppen behandeling

'Onze Nederlandse communicatie wordt vaak niet begrepen of gewaardeerd. Woordkeuze is belangrijk. De boodschap ‘We gaan de behandeling stoppen’ is voor de meeste Nederlanders duidelijk. Voor hoogcontextculturen is dat veel te direct. Bij hen klinkt het respectvoller als een arts het formuleert als: ‘We gaan kijken of de behandeling nog vruchtbaar is.’

Vooroordelen over orgaandonatie

Cultuurverschillen, onwetendheid en vooroordelen hebben ook gevolgen voor medische behandelingen en het orgaandonatieproces. Ramzi: ‘Als je kijkt naar medische behandelingen, zijn islamitische patiënten vaak terughoudend bij het aanbod van morfine en palliatieve sedatie. Dus worden ze doorbehandeld, wat tot mensonwaardige situaties kan leiden. Bij orgaandonatie worstelen religieuze patiënten en hun naasten regelmatig met vragen. Zo weten ze bijvoorbeeld niet of ze wel een orgaan mogen ontvangen van, of doneren aan iemand die niet gelovig is.’ 

Materialen in diverse talen

Cultuursensitieve zorg en gespreksvoering kunnen in zulke situaties helpen. Hier is meer aandacht voor nodig, vindt de geestelijk verzorger. Hij denkt bijvoorbeeld aan materialen. ‘Zoals folders en filmpjes in de taal van mensen met een niet-westerse achtergrond. Met name in het Marokkaans en Turks. Maar ook in het Oekraïens of Syrisch is nog weinig beschikbaar. Een tolk lost niet altijd iets op, want dan gaat veel informatie verloren in de vertaling.’

Beleid is nodig

Ondanks de noodzaak voor verbetering, ziet Ramzi toch een positieve trend. ‘Hier in Limburg is er binnen de geestelijke verzorging beperkte aandacht voor diversiteit en inclusiviteit, maar vanaf Brabant is dat meer. Zeker binnen de psychiatrie en thuiszorg.’ Hij pleit wel voor een structureel duurzamer aanpak. ‘Ik word af en toe uitgenodigd door mensen op de werk vloer om te praten over cultuursensitieve zorg. Fijn en belangrijk dat zij er aandacht voor hebben. Maar het is ook nodig om de laag daarboven te bereiken, zodat het beléid kan worden. Zowel in de zorginstellingen als vanuit de overheid moet het een duurzaam karakter krijgen. Pas dan hebben patiënten en nabestaanden uit diverse culturen er echt profijt van.’

Webinar: culturele diversiteit rondom donatie

Op woensdagavond 9 oktober organiseert de NTS een gratis webinar over culturele diversiteit rondom donatie. Het webinar is voor zorgprofessionals. Leuk als je erbij bent!

Meer info en aanmelden

Gratis magazine Transparant

Dit is een bewerkt artikel uit Transparant (oktober 2024). Dit gratis magazine altijd lezen? Meld je aan en ontvang Transparant 2 keer per jaar: thuis, op je werk of online.

Meld je aan